Ludzie haftu

Jadwiga Cyperska

ur. 8 sierpnia 1914 r. w Żukowie, zm. 20 maja 1985 r. w Kartuzach.
   Na świadectwie ukończenia szkoły w Borkowie z roku szkolnego 1927/ 1928 z nauki robót ręcznych widnieje ocena bardzo dobra. Pracowała w charakterze hafciarki - od 22 lutego 1950 r. Należała do koła hafciarek żukowskich kierowanego początkowo przez Zofię Ptach. Uczestniczyła w kursie haftu we Wrzeszczu, na którym zajęcia prowadziła artystka Kintopfowa.
   Była współautorką ornatu wyszywanego razem z siostrami Ptach i Marią Nowicką. Wyróżniona została medalem „25 lat Cepelia 1949-1974".
   Zachowała się jej kolorowa poszewka na poduszkę z czerwoną trójkolorową różą, wykonana około 1984 r.

Irena Dobberstein

ur. 16 sierpnia 1947 r. w Pabianicach. Obecnie mieszka w Babim Dole. Haftować zaczęła w 1976 r. Pracowała w Spółdzielni Cepelia w Kartuzach. Nadal jest czynną hafciarką.

Wanda Dzierzgowska

ur. 26 grudnia 1938 r. w Skrzeszewie. Z hafciarstwem stykała się od dzieciństwa, zachęcała ją do niego matka Gertruda Mateja. Od 1970 r. pracowała chałupniczo w Regionalnej Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Cepelia w Kartuzach. Komponowanie wzorów w dziedzinie haftu kaszubskiego rozpoczęła w 1985 r. Jej mistrzynią była rodzona siostra Elżbieta Mateja - uczennica Zofii i Jadwigi Ptach. W 1990 r. przeszła na emeryturę. Zaangażowana w kultywowanie tradycji haftu kaszubskiego, tworzyła nowe wzory.

Eksponowała swoje hafty na terenie Niemiec - w Piiggen w 1993 r. i w Salzwedel w 1998 r., a w 2004 r. w Wendelstein. Jej dzieła hafciarskie były na wystawach pokonkursowych w Bydgoszczy, Chojnicach, Linii oraz w Żukowie. Eksponowano je również w Gdańsku-Oliwie, Wejherowie i Bytowie, Lęborku, a nawet w USA. Od września 2003 r. współprowadzi koło hafciarskie w Gimnazjum nr 2 w Żukowie. Nadal haftuje. Jej prace są w Muzeum Narodowym w Gdańsku - Oddział Etnograficzny, w kolekcji etnograficznej Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego w Wieżycy oraz w Muzeum Parafialnym w Żukowie. Od 2001 r. jest członkiem Zarządu Oddziału Gdańskiego Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Gdańsku-Oliwie.

Dorobek hafciarski:

Osiągnięcia:


Helena Gros

, z domu Peta - ur. 14 grudnia 1927 r. w Kokoszkach (obecnie Gdańsk). Córka Franciszka i Cecylii. Od 1937 r. mieszka w Żukowie, tu również ukończyła szkołę.
   Była jedną z ostatnich uczennic sióstr Ptach (ich koło hafciarskie liczyło wówczas około 25 hafciarek). Haftowała już w latach 50. XX w. W pamięci utkwiła jej praca nad obrusem dla Ambasady Francuskiej. Musiała go wykonać w krótkim czasie. Haftowała całymi dniami i nocami. Obrus wykonała jednak w terminie. Nie dziwi więc fakt, że można u niej spo¬tkać mulinę z Francji, a nawet z dalekich Indii. Wykonuje rozmaite prace hafciarskie: serwetki, bieżniki, obrusy, poszewki na poduszki i in. W parafii Wygoda koło Miechucina dzieci komunijne chodziły w kaszubskich strojach - niektóre z tych ubiorów były dziełem H. Gros.
   Jej haft spotkać można również w Wielkiej Brytanii. W czasie okupacji hitlerowskiej mąż pani Gros pracował razem z angielskimi jeńcami wojennymi. Wiele lat po wojnie Anglicy odwiedzili starych znajomych, po raz pierwszy zetknęli się wówczas z haftem kaszubskim - przypadł im on do gustu, więc z radością zabrali kilka jej dzieł na Wyspy. Listy potwierdzają, że są tam podziwiane. Jej haft trafił również do Kanady.
   Jest współautorką obrusa dla Jana Pawła II (dar ten przekazano podczas wizyty papieża w Niepokalanowie) oraz obrusa z girlandami na ołtarz główny dla kościoła poklasztornego w Żukowie (wyszywały go też: M. Hildebrand, M. Nowicka, J. Potrykus, B. Reglińska i Jadwiga Wandtke), a także szarfy do dzwonka mszalnego - daru dla kościoła poklasztornego w Żukowie (wyszywana wspólnie z M. Nowicką i W. Dzierzgowską). Wyhaftowała też albę i stułę dla kościoła w Złotej Karczmie (Gdańsk), a także albę dla kościoła poklasztornego w Żukowie. Przygotowywała stroje dla zespołu „Hopowianie" z Hopowa (wyszywane wspólnie z M. Nowicką i W. Dzierzgowską). Nadal jest aktywną hafciarką.

Osiągnięcia:


Monika Hildebrand,

z domu Richert - ur. 7 listopada 1924 r. w Żukowie, zm. 6 lipca 2001 r. w Kartuzach.
   Szkołę ukończyła w Żukowie. Już w 1938 r. była uczennicą słynnych hafciarek - sióstr Zofii i Jadwigi Ptach. Najpierw pracowała jako ekspedientka w jednym z gdańskich sklepów, dopiero w 1950 r. na stałe zajęła się kontynuowaniem bogatych tradycji haftu kaszubskiego szkoły żukowskiej. Jej praca zawodowa i społeczna wiązała się głównie z Regionalną Spółdzielnią Cepelia w Kartuzach. Kierowała zespołem żukowskich hafciarek od kwietnia 1969 r. do 31 października 1984 r. (do przejścia na emeryturę). W jej dorobku hafciarskim znajduje się obrus z girlandami na ołtarz główny dla kościoła poklasztornego w Żukowie (wyszywany wspólnie z H. Gros, M. Nowicką, J. Potrykus i B. Reglińską).
   Wykonywała ornament hafciarski dla Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie - bez rysunku (ex capiłe). Uczestniczyła w Jarmarkach Twórców Ludowych w Gdyni. Wojewódzki Dom, a później Ośrodek Kultury w Gdańsku bardzo cenił jej wkład w rozwój sztuki ludowej -poświadczają to uzyskane przez nią nagrody. Jej dziełem była renowacja haftu na antepedium ołtarza głównego w kościele ponorbertańskim w Żukowie. Była członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Pochowana jest na cmentarzu w Żukowie.

Osiągnięcia:


Małgorzata Jażdżewska

, z domu Szmidtke - ur. 23 marca 1930 r. w Żukowie. Haftem zajmowała się od 1957 r. Uczennica Marii Nowickiej. Pracowała w spółdzielni Cepelia. W 1988 r. przeszła na rentę.

Alicja Jelińska

, z domu Lemańczyk - ur. 13 kwietnia 1955 r. w Ciecholewach. Mieszka w Żukowie. Haftuje nadal.

Osiągnięcia:


Bolesława Kaniowska,

z domu Konkel - ur. 8 lipca 1935 r. w Sierakowicach. Prowadziła kurs hafciarski w Żukowie, Baninie, Przyjaźni oraz Barniewicach. Haftowała również jej matka i babcia. Inny niż w szkole żukowskiej jest w jej haftach goździk. Podobnie wykonywały go kiedyś czasem siostry Ptach, a obecnie Wanda Dzierzgowską z Żukowa. Wciąż mieszka w rodzinnym mieście. Jest członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych.

Osiągnięcia:


Małgorzata Kassin

, z domu Konkel - ur. 1 lipca 1940 r. w Kczewie. Zamiłowanie do haftu przejęła od matki. Inspirujące było też kupno teczki z tekstem I. Trojanowskiej oraz 10 barwnymi planszami wzorów Zofii i Jadwigi Ptach pt. Wzory haftu kaszubskiego, szkoła żukowska (nabytek ten nadal jest w domu hafciarki). Najstarsza wykonana przez nią serweta z kolorowym haftem ma około 30 lat i jest mocno wytarta, gdyż była używana. Haftowała obrusy, bieżniki i serwety. Wykonany przez nią bieżnik z haftem kaszubskim szkoły żukowskiej trafił do Republiki Federalnej Niemiec. Również jej córki - Dorota i Barbara - zajęły sie kontynuowaniem hafciarskich tradycji.

Leokadia Małgorzata Kosznicka,

z domu Krenke - ur. 19 marca 1935 r. w Rębiechowie. Od lat mieszka w Żukowie. Pracowała w Regionalnej Spółdzielni Pracy Przemysłu Ludowego i Artystycznego w Kartuzach. Nadal haftuje i, jak mówi, trudno byłoby jej bez tego żyć.

Melania Małe - ur. 4 lutego 1917 r. Od 1950 r. pracowała z siostrami Ptach, podobnie jak jej koleżanka Maria Czerwionka z Glincza. Pamięta inne hafciarki: Helenę Barzowską z Borkowa, Waleskę Gosk czy Jadwigę Gros. Jej siostra - Gertruda Malc - również haftowała z Jadwigą i Zofią Ptach (przed II wojną światową).

Maria Nowicka,

z domu Cyperska - ur. 12 sierpnia 1925 r. w Żukowie, zm. 6 listopada 1997 r. w Żukowie.
   Kiedy zaczęła naukę w szkole powszechnej, po raz pierwszy zetknęła się z haftami. Ta dziedzina rękodzieła od razu wzbudziła jej zainteresowanie. W 1939 r. wystąpiła we własnoręcznie haftowanej bluzce, fakt ten wzbudził ogólny podziw. Jej ciotka Agnieszka Woszczyk, prowadząca sklep w Żukowie, zadbała o to, aby można w nim było kupić mulinę.
   W 1950 r. zgłosiła się do Jadwigi i Zofii Ptach, które ponownie organizowały koło hafciarskie w Żukowie. Tak jak pozostałe uczestniczki, otrzymała wówczas kawałek płótna z narysowanym wzorem oraz nici, a także szczegółową instrukcję, jak należy haftować. Efekty jej pracy były godne podziwu. Ceniła indywidualną pracę artysty ludowego. Niejednokrotnie bywało, gdy terminy „goniły", że wspólnie z Jadwigą i Zofią Ptach wyszywała duży obrus - każda z hafciarek zasiadała wówczas do jednego rogu. Razem wyszywały również ornaty, używając do nich złotych i kolorowych nici. Tak poznała haftowanie cieniowanym ściegiem angielskim, stosowane dawniej przez norbertanki. Przez dłuższy czas była jedyną osobą w Żukowie, która tak haftowała. Jej hafty nabywali turyści - także zagraniczni -jako cenną pamiątkę związaną z pobytem na Kaszubach. Na potwierdzenie zainteresowania jej haftami warto przytoczyć treść pisma z 25 października 1983 r. z Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Gdańsku: „Uprzejmie informujemy, że Polonia w Kanadzie pragnie zakupić pewną ilość haftów kaszubskich [...]."
   Propagowała sztukę w społeczeństwie. Na kursach organizowanych w różnych miastach byłego woj. gdańskiego była instruktorką haftu kaszubskiego. Upowszechniała też język kaszubski - poprzez piosenki, wierszyki czy anegdotki. Budziło to spore zainteresowanie wśród kursantek z Trójmiasta. Udostępniła do druku barwne plansze wykonane według wzorów sióstr Ptach. To właśnie ją siostry Ptach ustanowiły spadkobierczynią idei dbałości o trwanie i czystość żukowskiego haftu. Bardzo ceniły ją autorki opisujące haft kaszubski - Rezmer i Trojanowska.
Za całokształt działalności hafciarskiej Minister Kultury i Sztuki wyróżnił ją 25 kwietnia 1984 r. odznaką „Zasłużony Działacz Kultury". Odznaczono ją również „Brązowym Krzyżem Zasługi".
Pochowana została na cmentarzu w Żukowie.

Dorobek hafciarski:


Lucyna Pakura

, z domu Wenta - ur. 4 października 1970 r. Haftu uczyła się w kółku przy Zespole Pieśni i Tańca „Bazuny" w Żukowie. W 2003 r. wyhaftowała obrus. Jej prace trafiły aż do Szwecji.

Maria Płotka

, z domu Reglińską - ur. 11 maja 1954 r. Uczyła się haftować w Szkole Podstawowej w Żukowie, a jej nauczycielką była Salomeą Czerwińska. Naukę zaczynała od wykonywania ściegu zwanego sznureczkiem. Przez rok pracowała w spółdzielni Cepelia. Dla Zespołu Pieśni i Tańca „Bazuny" z Żukowa haftowała damskie fartuszki i bluzki, a także męskie mankiety oraz kołnierze w koszulach. Uczestniczyła w konkursie „Haft Kaszubski" w Linii w 2004 r. i w 2005 r.

Jadwiga Potrykus

ur. 18 maja 1928 r., zm. 14 sierpnia 2002 r. Znana hafciarka z Żukowa pracująca dawniej w spółdzielni „Cepelia" (Błaszkowski, 1983). Pochowana na cmentarzu w Żukowie.

Jadwiga Ptach

ur. 14 grudnia 1902 r., zm. 26 marca 1968 r. w Żukowie.
   Uznano ją za czołową hafciarkę Kaszub. Odegrała wielką rolę w adaptowaniu do ludowych serwet wzorów z zasobów kościelnego skarbca ponorbertańskiego, który często odwiedzała. Komponowała wzory haftu kaszubskiego według własnych pomysłów, ale zgodnie z tradycją. Zajmowała się projektowaniem (Przeździecka, 1958), wykonywaniem oraz propagowaniem haftu kaszubskiego. Dbała o artystyczną stronę haftu, oryginalność sztuki oraz opracowywanie wzorów. Prowadziła kursy haftu i brała udział w konkursach oraz wystawach. Razem z swoją siostrą Zofią od 1950 r. organizowała pracę młodym hafciarkom. Polegała ona na krojeniu materiału i nadawaniu mu fasonu, kopiowaniu wzorów oraz rozdzielaniu nici. Jej prace były nagradzane za wysoki poziom artystyczny i autentyczność tradycji. Dzięki jej wysiłkom haft kaszubski wzbogacił się o zdobiny oparte na najstarszych wzorach zachowanych w skarbcu poklasztornym w Żukowie. Z jej doświadczeń i pomocy w dziedzinie haftu korzystał Państwowy Instytut Wzornictwa (Przemysłowego) w Warszawie. Wykonany przez nią haft znajduje się w Muzeum Etnograficznym w Gdańsku-Oliwie. Złotą nicią wyhaftowała szarfę do dzwonka mszalnego kościoła poklasztornego w Żukowie (lata 50. XX w.).
   W lutym 1968 r. odwiedził Jadwigę Ptach A. Grzędzicki, prosząc o wykonanie kompozycji składającej się wyłącznie z elementów szkoły żukowskiej (Grzędzicki, 1989). Stworzyła piękny wzór, który później wyhaftowany został przez Marię Nowicką. Do Nowickiej powiedziała kiedyś: „Na twoich pracach mogę z satysfakcją położyć swoją pieczątkę." Zmarła w Żukowie, tam też została pochowana.

Marianna Ptach

, z domu Okuniewska - ur. 1818 r. (Jeliński, 2006). Matka Roberta Ptacha, babka Jadwigi i Zofii Ptach.
   Uczennica ostatnich norbertanek w Żukowie. Nie haftowała jednak ornatów, ale „płócienne fartuszki, bluzki, serwetki i długie ręczniki" - Grzędzicki, 1989. Zapewne te „długie ręczniki" oznaczają rodzaj makatzasłon.
   Marianna uważała, że w hafcie kaszubskim powinno być siedem kolorów (Trojanowska, 1982). Kolory niebieskie mają przechodzić od barwy nieba w słoneczny dzień letni, poprzez błękit jezior w intensywny szafir. Zieleń nie ma być ani jasna, ani zgniła. Czerwień powinna być pełna, dojrzała, czerń zaś intensywna. Kolor żółty ma pochodzić z płatków korony słonecznika. Prawdopodobnie nie zachował się żaden haft Marianny Ptach.

Paulina Ptach

, z domu Brilowska - ur. 16 czerwca 1860 r., zm. 12 listopada 1940 r. Żona Roberta Józefa Ptacha (to właśnie mąż nakłonił ją do kultywowania haftu kaszubskiego), matka Jadwigi i Zofii Ptach.
   W hafcie stosowała jeden kolor zielony - uznawany później przez jej córki za podstawowy (Grzędzicki, 1989). Córki, pomagając matce w różnych zajęciach domowych, przejęły od niej również umiejętność wyszywania (Grzędzicki, 1987).

Zofia Ptach -

ur. 20 marca 1896 r., zm. 28 kwietnia 1970 r. Córka Roberta i Pauliny Ptachów. W wieku 14 lat opanowała początki sztuki hafciarskiej. Potrafiła przerysowywać wzory, a jednocześnie uczyła posługiwania się igłą swoją siostrę Jadwigę (Grzędzicki, 1989). W latach 30. XX w. wprowadzała w tajniki haftu wiejskie dziewczęta z Żukowa i okolic. W technice hafciarskiej stosowała dwa sposoby - cieniowany/artystyczny i ludowy (Grzędzicki, 1989). Pierwszy z nich polegał na wykonywaniu każdej zdobiny haftu w 6 odcieniach jednego podstawowego koloru, np. żółtego.
   Pracowała w zespole regionalnym hafciarek pod patronatem ks. Bernarda Gołomskiego z Żukowa, haftując dla kościoła zazwyczaj haftem cieniowanym (Grzędzicki, 1989). W czasie okupacji była służącą u Niemców gdańskich - Puttkamerów. Nie przebywała w obozie koncentracyjnym (taki los spotkał jej siostrę Jadwigę, brata i ojca), gdyż 6 kwietnia 1940 r. udało się jej zbiec i uniknąć aresztowania (Grzędzicki, 1987). W maju 1945 r. w Żukowie spotkała się po długiej wojennej rozłące z siostra Jadwigą. Od 1950 r. przez 8 lat kierowała regionalnym kołem hafciarek. Według Tredera (1953), był to „ośrodek hafciarski Ptachówny w Żukowie". Bukowski (1953) podał, że pracowało tam wówczas 15 hafciarek.
   Pracowała jako instruktorka na kursach hafciarskich, gdyż chciała przekazać technikę hafciarską i wzory następczyniom (Trojanowska, 1975). Do grona jej uczniów należeli: Jadwiga Cyperska, Helena Gros, Monika Hildebrand, Melania Malc, Maria Nowicka, Jadwiga Wandtke, Ewa Wendt, Edmund Szymikowski i inni. Kiedy w latach 50. naciskano, aby szeroko wprowadzić wzornictwo kaszubskie w wersji białej i w ten sposób rozwiązać problem braku kolorowych nici, zabrała głos na łamach „Dziennika Bałtyckiego"(1953): „Haft kaszubski zawsze był siedmiobarwny u nas w Żukowie, a nawet więcej kolorowy niż gdzie indziej na Kaszubach, np. we Wdzydzach." Niewątpliwie miało to istotne znaczenie dla zwycięstwa siedmiobarwnego haftu. Opory były znaczne, gdyż nie szło to w parze z tendencjami lansowanymi przez ówczesne Regionalne Biuro Sprzedaży Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego w Gdyni.
   Zmarła w Kartuzach, pochowana została w Żukowie. W tym mieście przy ul. Gdyńskiej jest na kamieniu tablica pamiątkowa z napisem: „Dom rodziny Ptach - Zofii 1896-1970 i Jadwigi 1902-1968 - twórczyń szkoły haftu kaszubskiego, kontynuatorek hafciarskich tradycji norbertanek, i ich ojca Roberta 1860-1940 - współzałożyciela Banku Ludowego w Żukowie".

Bernadeta Maria Reglińską

ur. 30 maja 1950 r. w Żukowie. Stykała się z hafciarstwem od dzieciństwa. Ukończyła Szkołę Podstawową w Żukowie oraz Zasadniczą Szkołę Odzieżową w Kartuzach. Pracę w Regionalnej Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Cepelia rozpoczęła 1 października 1968 r. W 1973 r. pracowała chałupniczo jako hafciarka. Jej mistrzynią była matka Monika - uczennica Zofii i Jadwigi Ptach. Szczególnie zaangażowała się w pielęgnowanie oraz upowszechnianie tradycji żukowskiego haftu, zajmowała się także tworzeniem nowych wzorów.
   Od września 2003 r. współprowadzi koło hafciarskie w Gimnazjum nr 2 w Żukowie. Praca z młodzieżą sprawia jej szczególną satysfakcję. Jest czołową hafciarka w Żukowie.
   W dorobku hafciarskim Reglińskiej znajduje się m.in. obrus z girlandami na ołtarz główny dla kościoła poklasztornego w Żukowie (wyszywany wspólnie z H. Gros, M. Hildebrand, M. Nowicką i J. Potrykus).

Osiągnięcia:


Patryk Regliński

ur. 29 sierpnia 1998 r. w Kartuzach. Uczy się w Żukowie. Jego serwetka o wymiarach 20x20 cm zdobyła wyróżnienie na konkursie w Linii w 2005 r. Według babci - B. Reglińskiej - swoją pierwszą serwetkę wyhaftował, gdy miał zaledwie 5 lat.

Edmund Szymikowski

z Linii, ur. w Żukowie. Współpracował z siostrami Ptach, pomalował ich wzory do wzornika, używając do tego akwareli. Wprowadził olej napędowy w miejsce nafty do kopiowania wzorów.

Osiągnięcia:
- inicjator i realizator wojewódzkich konkursów i pokonkursowych wystaw haftu w Linii;
- medal „Za Zasługi dla Twórczości Ludowej" przyznany przez gdański oddział Stowarzyszenia Twórców Ludowych;
- laureat Skry Ormuzdowej 2002.

Jadwiga Wandtke

, z domu Barzowska - ur. 2 kwietnia 1942 r. w Brodnicy Górnej. Już w V klasie szkoły podstawowej sama wyhaftowała obrus (1954 r.) - ma go do dzisiaj. Była uczennicą J. i Z. Ptach.
   Znanym jej haftem jest obrus z girlandami na ołtarz główny dla kościoła poklasztornego w Żukowie (wyszywany wspólnie z M. Nowicką, H. Gros, M. Hildebrand, J. Potrykus i B. Reglińską).

Ewa Wendt,

z domu Kranczkowska - ur. 12 października 1923 r. w Żukowie. Była uczennicą sióstr Ptach, do ich koła dołączyła w 1956 r.
   Ostrowska i Trojanowska (1974) podały informacje o jej serwetach: siedmiobarwnych z przewagą błękitów, białych lub żółtych. Haft biały był obwiedziony nicią brązową. Wyjątkowo stosowała nici wyciągnięte z szarego płótna lnianego, a wyhaftowane elementy obwodziła brązem. Jej hafty odbiegały dość znacznie od tradycyjnych. Ich wzory pochodziły głównie z ornatów zgromadzonych w żukowskim skarbcu kościelnym oraz z czepców, których kolekcja jest w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach. Haftem zajmowały się też jej córki: Barbara, Hanna, Grażyna i Danuta (Ostrowska i Trojanowska, 1974). W 1958 r. siostry Ptach przekazały jej kierownictwo zespołu hafciarskiego (Grzędzicki, 1989). W 1983 r. przeszła na emeryturę. W latach 70. XX w. wyprowadziła się z Żukowa do Kartuz. Zmarła 27 sierpnia 2006 r.

Osiągnięcia:

 

Haft kaszubski szkoły żukowskiej - przeszłość i współczesność
Materiały monograficzne
Marian Jeliński