Początki haftu kaszubskiego poza klasztorem norbertanek - Gmina Żukowo

Po kasacie klasztoru norbertanek w Żukowie pozostało na dożywociu 10 sióstr zakonnych. Nadal uczyły one haftu kaszubskiego (Grzędzicki, 1989). Złotnice i czepce jedwabne z wielobarwnym haftem wykonywały świeckie wychowanki tych zakonnic (Stelmachowska, 1959). Romanow (2003) zanotował, że po kasacji klasztoru w 1834 r. zakonnice przekazały swe umiejętności miejscowym dziewczętom, te z kolei kontynuowały oraz twórczo rozwinęły tradycję i sztukę pięknego żukowskiego haftu. Jedną z uczennic była Marianna Okuniewska. Znaczny wpływ wywarła na nią zapewne ostatnia żukowska norbertanka s. Agnieszka Bojanowska (1786-1862). Okuniewska nie haftowała jednak ornatów, ale płócienne fartuszki, bluzki i serwetki (Grzędzicki, 1989). Jej haftowany srebrem czepiec warty był 12 talarów (Grzędzicki, 1989). Po niej odziedziczyła go jej córka. To dawne nakrycie głowy mężatek kaszubskich miało, wedle ludowej tradycji, wartość krowy (Sychta, 1968, s. 92). Po kaszubsku zwano je „złotnicą" (Sychta, 1973, s. 238). W Strzepczu znane było zaś kaszubskie określenie „melvetka" (Sychta, 1969, s. 70). Haftowaniem takich czepców na terenie Kaszub zajmowały się poza norbertankami także benedyktynki z Żarnowca (Sychta, 1973, s. 238). Jeśli czepce wykonane były z aksamitu lub jedwabiu, wówczas na środkowych i północnych Kaszubach, nosiły nazwę „złoto muca" (Sychta, 1969, s. 132). Na Kępie Swarzewskiej wyszyty złotymi lub srebrnymi nićmi czarny czepiec zwano „mamota" (Sychta, 1969, s. 45). Na złotogłowie haftowane na czerwonym aksamicie srebrną, a na czarnym - złotą nicią mówiono też „kapka" (Sychta, 1968, s. 133).

Używane do haftu srebro lub złoto stanowiły jedwabne nici owinięte cienką blaszką metalową. Znany był również bajorek, czyli spiralnie skręcony w rureczkę cieniutki drucik. Technika wykonywania złotnic obejmowała kilka rodzajów haftu. Wśród nich był haft przekłuwany, przy czym posługiwano się też stosowanym obecnie - np. do haftowania rozety - ściegiem płaskim. Do haftu bajorkiem stosowano kawałeczki odpowiednio przycięte. Nić przewlekano od spodu, następnie przeciągano - najpierw przez rureczkę bajorka, następnie zaś - pod spód. Stosowano jeszcze hafty kładziony i wypukły, dość szczegółowo opisała je Stelmachowska (1959). Kaszubki w parafii cecenowskiej na zachodnim brzegu Łeby nosiły biały czepek zwany huva (Hilferding, 1989). Do wykonania huvy nie używano złotych czy srebrnych nici. Według Błaszkowskiego (1983) czepek mógł być wyszywany maszynowo nicią jedwabną.

Wiele mężatek na Kaszubach w dawnych czasach musiało zadowolić się noszeniem aksamitnych czepców haftowanych kolorowymi nićmi, gdyż złotnice były zbyt drogie (Grzędzicki, 1989). Znany był zbiór takich czepców w muzeum Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich (Gulgowski, 1911) i tamtejszy, tzw. wdzydzki, haft Teodory Gulgowskiej. Jak zaznaczył Gulgowski (1924), był to haft kolorowy.

Czepce z kaszubskim haftem zachowały się m.in. w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach. Te niezwykle cenne, pochodzące z XVIII-XIX wieku eksponaty (Wieczorek, 1979a), oddano do Pracowni Konserwacji Zabytków.